Жақында ғана «Микроқаржы ұйымдарынан берілген 28 мың қазақстандықтың қарызы кешіріледі» деген хабарлама тарады. Жалпы халықтың басым бөлігінде несиелік қаражаттар бар. Сондықтан, бұл жаңалық елдің тұрғындарын елең еткізгені рас.
Қазақстанда микроқаржы ұйымдарынан несие алған мыңдаған адамның қарызының кешірілетіні жөнінде мәжіліс депутаттарының сауалына жауап берген Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі төрағасының міндетін атқарушы Нұрлан Әбдірахманов хабарлады. Қазан айында бірнеше депутат микроқаржы ұйымдарына аталған мәселеге қатысты сауал жолдаған еді. Проблемалық несиелердің де мәселесі қозғалды. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің мәліметі бойынша, 1 қыркүйекке дейін микроқаржы ұйымдарының кепілзатсыз берген тұтыну несиелерінің жалпы көлемі 416 миллиард теңгені құраған. Сондай-ақ қарызға ақша алғандардың саны 1,3 миллион адам, ал бұл жалпы халықтың 7 пайызын құрайды.
Осы жылдың 8 айының ішінде несиені төлеу мерзімі үш айдан аса мерзімге кешіктірілген қарыздардың үлесі 18,8 пайызға артып, 71,3 миллиард теңгені құрап отыр. Ал проблемалық қарыз алушылардың саны 432,2 адам. Олардың басым бөлігі онлайн несие рәсімдегендер. Жалпы қарыз сомасы 40 миллиард теңгеге жеткен.
Бүгінгі таңда агенттік проблемалық микронесиелердің үлесін азайту шараларын атқаруда. Атап айтқанда, 1 қазанға дейін 285,5 мың адамға жеңілдік жасалды, 66,4 мың қарыз алушының 585 миллион теңге көлеміндегі несиесі толығымен немесе ішінара кешірілді және 756 миллион теңгенің өсімпұлы мен айыппұлы жойылды. Сондай-ақ, 219,9 мың борышкердің 15,3 миллиард теңгенің микронесиесі бойынша қарызды қайта құрылымдау шарасының нәтижесінде 4,8 миллиард теңгенің тұрақсыздық айыбы кешірілді.
Сонымен қатар микроқаржы ұйымдары ұсынған жеке жоспарлардың негізінде 2022 жылдың аяғына дейін 432 мың қарыз алушының 33,1 миллиард теңге көлеміндегі қарызын қайта құрылымдау жоспарланған. 107 мың адамның 0,8 миллиард теңге несиесі ішінара, ал 28 мың адамның 0,6 миллиард теңге көлеміндегі қарызы толығымен кешіріледі. Агенттік жеке жоспарлардың орындалуын бақылауды жалғастырмақ.
Мәжіліс депутаты Еділ Жаңбыршин несиеге жауапкершілікпен қарайтындардың және уақытылы төлемейтіндердің де бар екендігін ескеруді және «Төлеуге мүмкіндігі болса да, қарыздан қашып жүргендер де табылады. Сондай-ақ қашып жүрген, үсті-үстіне несие ала беретін, жауапкершілігі төмен азаматтардың несиесі кешіріліп, ал несиесін өзі төлеп, тапқан-таянғанын үнемдеп жүрген азаматтар жүйеге кірмей қалса, әділетсіздіктің болатыны» жөнінде өте орынды пікірін білдірді.
Сонымен бірге, «Несиелерді кешіру кезінде отбасының әлеуметтік жағдайын мұқият зерттеуді, мәселен, әлеуметтік жағдайы кезінде жақсы болған, бірақ кейін табыс тауып отырған адам қайтыс болса немесе жұмыстан шығып қалса, олардың несиесін ішінара кешіруге болатынын, бірақ, адамдардың бәрінің несиесін жаппай кешіре берудің дұрыс еместігін» де атап өтті.
Сонымен 1 қазандағы жағдайды бағамдайтын болсақ, «Банк секторы бойынша өтелмеген қарыздардың деңгейі 802 миллиард теңгеге дейін өсіп, жалпы несие портфелінің 3,6 пайызын құраған. «Шағын және орта бизнесті қоса алғанда, тұлғалардың портфелінде төлеу мерзімі 90 күннен артық кешіктірілген қарыздардың үлесі 3,5 пайыз немесе 349 миллиард теңге болды. Жеке тұлғалардың портфелінде бұл көрсеткіш 3,7 пайыз немесе 453 миллиард теңге» деді агенттік.
Қазіргі кезде проблемалық берешекті қайта құрылымдау тәртібі заңнамада белгіленген. Қазір борыш жүктемесін азайту қарыз алушылардың өтініші байынша жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде микроқаржылық ұйымдар қарыз алушының қаржылық жағдайын, оның кірісінің деңгейін, әлеуметтік мәртебесін және өмір сүру жағдайларын жеке талдау негізінде айқындайды.
Агенттік өкілдерінің хабарлауынша «Қайта құрылымдауды жүргізу туралы ақпарат қарыз алушының несие тарихында көрсетіледі» екен, яғни болашақта несие алатын болса кешірілім берілгені ескерілетін болады.
Қазақстанда екінші деңгейлі (коммерциялық) банктер және микроқаржылық компаниялар бар. Бұл екеуін бір-бірінен ажырата білуіміз керек.
Коммерциялық банктер кепілдікпен және кепілдіксіз ақшалай несиелер мен автонесиелер береді. Ал енді келесі микроқаржылық компаниялар коммерциялық банктер сияқты ірі көлемде несиелер бере алмайды. Дегенмен, өзінің шектеулері бойынша қарызға ақша бере алады.
Менің 2022 жылы 14 қыркүйекте Standart.kz сайтында жарияланған «Халық несиесіне рақымшылық жасалғанын қолдамаймын» мақалам және 2022 жылы 08 қараша «Астана» телеканалына берген «Елімізде микроқаржы ұйымынан алған 28 мың адамның несиесі толық кешіріледі» сұқбатымнан кейін, «Менің Халық банкінен кепілдікпен алған несием жабылады ма?» немесе «Каспи банкінен кепілдіксіз алған несиемді төлемей тұрсам бола ма?» деп, бірнеше адамдар хабарласты.
Жоғарыда аталған ақпаратты естісімен, «ой, қарыз кешіріледі екен ғой» деп көптеген адамдар микроқаржылық ұйымдардан несие алып үлгерген. Бұл енді үлкен қателік, себебі кімнің қарызы кешірілетіні жөнінде жыл басынан бері қарыз алушылардың әлеуметтік жағдайы ескеріліп, 3 айдан аса мерзім төлемеген тұлғалардан тізімі жасалынды.
Мына мәселеге баса назар аудару керек, сіздің бүгін алған микронесиеіңізді ешкім кешірмейді. Жалпы, «Микронесиені кешіре береді екен», «Бұрынғы қарыздарды кешіріп жатыр, мен қазір ала салайын, түбінде келесі жылы төлемей кетсем кешіреді» деген ойдан аулақ болуы тиіс.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылы 26 маусымда: «Адамдар кредиттері бойынша қарыздарын қалай өтерін білмей отыр. Бұл проблема шамамен 100 мың азаматымыздың өмірлік мүддесіне қатысты. Мұның барлығы сарапталған және есептелген. Қазақстанның басшысы ретінде адамдардың белшеден батқан қарыздан шығуға қауқарсыз екендігін көре отырып, бұған араласпай тұра алмаймын. Сондықтан Үкіметке бір реттік акция ретінде келесі шараларды қабылдауды тапсырдым: жоғарыда атап өткен санаттағы әрбір заемші үшін нақты және атаулы қаржылай көмек ретінде мемлекет екінші деңгейлі банктер мен шағын қаржы ұйымдарынан алынған жалпы мөлшері 300 мың теңгеге дейін негізгі несиені және оған есептелген сыйақыны өтейді», - деп атап өткен еді.
«Бұл акция, яғни несиені кешіру бойынша акция тек қана бір рет болады. Бұған дәнікпеу қажет. Кешірімге үйреніп кетіп, үнемі үміттеніп отыруға болмайды».
Естеріңізде болса, 2019 жылы мемлекеттің есебінен 1 млн 200 мың несие алған адамның 33 миллиард 600 мың теңге несиесі кешірілген еді. Осы акция болған кезде Президент ескертіп айтты: «Бұл бір реттік акция. Бұған үйреніп, дәнігіп кетіп, тағы да несие алмаңыздар» деп. Ал енді арада аз ғана уақыт өтсе де, адамдардың несиесін кешіру екінші рет жасалып отыр. Себебі қандай? Менің ойымша, пандемия кезінде көптеген отбасыда ір түрлі жағдайлар орын алды: бірі отбасын асыраушысынан немесе жақын туыс бауырларынан айрылса, бірі жұмысынан қысқарып, жұмыссыз күйге түсті. Осыған орай Мемлекеттің басшысы халықтың мұң мұқтажына назар аударып, әлеуметтік жағдайын ескеріп, несиесін кешіруге рұқсат беріп отыр.
Жоғарыда жағдайларды ескере келе, Мемлекет басшысының халықтың жағдайына назар аударғаны өте орынды, бірақ қазақ халқында «Адамға балық берме, қармақ бер» деген керемет даналық сөз бар. Біз адамдардың несиесін кешіру арқылы, масылдыққа әкелуіміз мүмкін, сондай-ақ жауапкершілігін азайтамыз.
Осының орнына «Еститін Үкіметімізге» бірнеше ұсыныстар айтқым келеді:
1. Онлайн несие беруді мүлдем тоқтату керек және сауда орындары мен көпшілік жерлерінде орналасқан онлайн несие беру аппараттарын алып тастау қажет.
2. Жеке тұлғаларға несиені тек, коммерциялық банктер ғана берсін, төлем қабілеттілігін ескере отырып, келісім шарт негізінде, өзі келіп қол қою арқылы, жауапкершілікті сезінеді.
3. Несиенің пайыздық мөлшерін 3-5 пайызға (дамыған мемлекеттерде 1-2 пайыз) дейін түсіру және қысқа мерзімге беру (1 айдан 1 жылға дейін).
4. Микроқаржылық ұйымдар шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерін несиелеуді жүзеге асырсын.
Керімбек Ғалымжан Есқараұлы
Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті «Қаржы және есеп» кафедрасының доценті, экономика ғылымдарының кандидаты
Фото: Nur.kz
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Галымжан Керимбек
Диас Бекжан
Ертай Арапов
Жумагали Мырзакерым
Жумагали Мырзакерым
Жанболат Айтбай
Диас Бекжан
Нуржан Муратов
Ғалымжан Есқараұлы мақалаңыз керемет жазылған. Қаламыңыз талмасын!!!
Азиза Елемес
Мейрамбек Жайлау
Мадина Акмергенова
Zulphina Zheksenkyzy
Бергенова Тәттігүл
Nazerke Makulbek
Nazerke Makulbek
Ерлет Хансұлтан
Мерей Жұбаназар
Murtaza Fatima
Кумисбек Батыржан
Азиза Канаткызы
Салин Хатира Сакенкызы
Bota Duysenova
Асқарова Айнагүл
Асқарова Айнагүл
Амина Бахытжанова
Nazerke Makulbek
Анеля
Қыдырқызы Ақтоты
Дұрыс айтасыз Ғалымжан ағай? Қазіргі таңда бұл өзекті тақырыптардың бірі болып табылады?
Мықтыбай Мухаммед-Али
Томирис Рахимжан
Ақерке Бекен
Dias Hamitov
Шынгыс Кенжебай
Жанерке Қайратқызы
Мәдина Өмірбай
Шыңғысхан Әуелбеков
Асылбеккызы Аружан
Анель Жумаханова
Асылбеккызы Аружан
Асылбеккызы Аружан
Асылбеккызы Аружан
Азамат Шайзатов
Бекзат Мамахан
Бекзат Мамахан
Максат Абилов
ayazhan NURZHAN
Ильяс Жолдыбаев
ayazhan NURZHAN
Айнель Косумова
Danagul Ussenbay
Жанель
Жанель
AYA PAK
Aiym Tilekbayeva
Erkezhan Kasymova
Akbota Marat
Айтуар Әкежан
Бауыржан Мухамади
Айнур Сейдалиева
Аяжан Тореканова
Kalyk Abdullayev
Данияр Куатулы
Нурали
marzhan Nusupbek
Akerke Tm
Лаура
Азиза Торегелдиева
Камила Пернебек
Берикбаева Анель
Assem Seitkamalova
Baglan Bazarbay
Галымжанова Айсулу Канышевна
Madina Munaitpasova
Music Channel
Асем Омирбекова
Jahangir Reyimbayew
Сагира Сарсеналы
Сагира Сарсеналы
Ауезхан Шашаев
Куралай
Жульетта Табигат
Arai Mukhtarovna
Мерей
Жанару Анарқұл
Никто
Biba Duis
Аружан Ксембаева
Акжан Орынбасаров
Диас Асан
Диас Асан
Akgul Kapar
Asem Kolbay
Саят Ахмет
Саят Ахмет
Данабек Дильжанов
Олжас Аубакир
Галымжан Керимбек