Қазақстанда ашық салық жүйесін қалыптастыру керек. Ғалымжан Есқараұлы
фото: Standard.kz
Өркендейтін экономиканың негізі - орта класс пен сенімді кәсіпкерлерді, жалпы бизнес ортаны қалыптастыру. Басқа елде қайдам, бізде енді ғана дамып келе жатқан кәсіпті қолдаудың орнына салық салып, түскен ақшаны шағын және орта бизнесті қолдауға арналған тиімсіз мемлекеттік бағдарламаларға жұмсап жатады. Мысалы АҚШ-та кәсіпкердің табысы 65 мың доллардан аз болса, ол салықтан босатылады екен. Себебі. АҚШ-та шағын бизнесті салық салынатын база ретінде қарастырмайды. Әр мемлекеттік экономикасында, салық жүйесінде өзінің жеке бағыты болуы тиіс пе? Қазақстанда салық жүйесі қалай дамыған, оны оңтайландыурдың жолдары бар ма? Салық жүйесін жетілдіру жолында қандай жұмыстар атқарылып жатыр. Көпті мазалап жүрген осындай сауалдарды Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің доценті, экономика ғылымдарының кандидаты Керімбек Ғалымжан Есқараұлына қойған едік.
Салық терминіне түсінік бере кетсеңіз. Салық дегеніміз не?
Салық – мемлекеттiң құрылуымен бiрге пайда болғандықтан мемлекеттiң өмiр сүруi мен дамуының негiзi болып табылады. Мемлекеттік құрылымның өзгеруi мен өркендеуi, оның салық жүйесiнiң қайта құрылуымен және жаңаруымен бiрге қалыптасады.
Салықтың даму тарихы ерте кезеңнен басталғандықтан, бұл құбылыс ретінде – мемлекет пен қоғамның әр түрлі басқарушылық топтарға бөлiнуiмен бiрге сәйкес келді. Салық салудың қалыпты теориялық негiзiнiң пайда болу тарихы көне ғылым түріне жатпайды. XVII ғасырға дейiн салық жөніндегі барлық көзқарастар кездейсоқ сипатта болып, яғни ғылымның ешбір саласына жатқызылмай, қоғам оны өзiндік бір ғылым ретiнде мойындамады. Әр мемлекеттің басқарушысы өзіндік саясат жүргізіп, ретсіз салықты енгізді және өзі қалаған мөлшерде өндіріп алып отырды.
Сондықтан, салық Рим империясының өзінде тек қазыналық қызметті ғана емес, сонымен қатар техникалық реттеуші және экономикалық қатынастарды қайта бөлу қызметін де атқарды. Сол кезеңде салықтық төлемнің саны 200-ден астам болды. Сондай-ақ, кейінгі салықтық жүйенің қалыптасуы өзгертілген түрде Ежелгі дүниенің жүйесін қайталады. Осыған орай, салықтың салық салу объектісін айқындау, салықтық төлемнің түрін енгізу жолдары осы күнге дейін сақталғанын айта кету қажет. Ежелгі Рим мемлекетімен бүгінгі Қазақстан Республикасының салық жүйесін салыстырған кезде, бірнеше салықтың түрі ұқсас болып келетіні байқалады.
Көне заманда түркі тілдес елдерде алым-салық қалай жиналған?
Ерте кезеңде салық салу мемлекет басшысының саясатына байланысты болды. Көреген басшылар өз халқының жағдайына қарай, салықты әділетті түрде алып отырған. Көп жағдайда соғыста жеңіске жеткен мемлекет жеңілген мемлекетке аса ауыр түрде салық салып, бар малын тартып алған. Соғыста өз еркімен берілген мемлекетке көп салмақ салынбаған. Мұны Томирис ханшайымның: «Егер де соғыспастан өз еркіңмен берілетін болсаңдар, күнделікті тыныс тіршілігіңді жалғастыра бересің. Біз сендерге тиіспейміз» деп айтқаны туралы тарихи жазбадан кездестіруге болады.
Атақты қолбасшы Әмір Темір көрегеннің «Халықтан кірістер мен контрибуциялар жинау туралы» қаулысында: «Алым, салық жинау кезінде мүмкіндігінше халыққа ауыртпашылық түсірмеу керек және аумақтағы елді мекенге салмақ салуды азайту қажет. Өйткені, халықтың кедейленуі мемлекеттің қазынасының тапшылығына әкелсе, ал мемлекеттік мұқтаждықты өтеуге қажетті қаражаттың болмауы әскери және басқа күштердің ыдырап кетуіне әкеледі. Ал енді жеткілікті, мықты әскердің және басқа да күштердің болмауы – мемлекеттік өкімет билігін және мемлекетті әлсіретеді» деп даналық тұжырым жасаған.
Ал Қазақ хандығы халыққа қандай салық салды, салықтың қандай түрлерін пайдаланды?
Қазақ хандығы дәуірінде халық, негізінен, сол кезеңде аталған салық түрінің бәрін пайдаланды. Ауылдастың шаруашылығын басқару, маусымдық көші-қон мерзімін белгілеу, дау-жанжалды әділ шешу, ауылға түскен салықты мерзімінде төленуін қадағалау мәселесін Ауылбасы атқарды. Қазақтың ханы елді билеумен қатар, әскердің жоғарғы басшысы болды, халықтан әр түрлі салықты жинап алды (сыйлық, соғым, байғазы, жылу, айып, құн төлету, барымта т.б.). Қазақ хандығының аумағы мен халқы ханның туыстары-сұлтандары басқаратын удельге бөлінді. Әрбір болыс 10 мың жанұядан тұратын ұлыстарға бөлінді. Әрбір ұлыс өзіндік территория мен дербес әскерді иеленді. Аппарат пен әскери қолды ұстау үшін хандар өздеріне бағынышты халықтан экономикалық және саяси жағдайға байланысты салықты белгілеп жинастарды.
Негізінен келесі міндетті төлемдер қолданылды: бадж (баж) – әрбір отбасыдан алынатын салық, кейде «Түтін салығы» деп аталды; харадж – отырықшы халықтан алынатын жер салығы; ұшыр – көшпенді халықтың мал басынан жиналатын 5% мөлшеріндегі салық; зекет – малдың қырықтан бір мөлшерінде алынатын шаруашылыққа салынатын салық; соғым – қыс мезгілінде хан жанұясына ет беруді көздейтін табиғи нысандағы салық; ханлық – арызданушы адамның шағым сомасынан 10%-ды құрайтын соттық баж.
Жалпы әлемде жетілдірілген салық жүйесі қай уақыттан қолданыла бастады?
Салық жүйесінің ғасырлар бойы дамып, өркениетті түрде қалыптасқан шағы XVII ғасырдың соңы мен XVIII ғасырдың басына тұспа-тұс келді. Оның ірге тасын қалаушының ішіндегі ең негізгісі – Адам Смит. Ол өзінің 1776 жылы шыққан «Халықтар байлығының табиғаты мен себептерін зерттеу жөнінде» кітабында: «Мемлекеттің тұрғындары өздерінің табысына қарай мемлекеттің мұқтаждығын қанағаттандыру үшін ат салысуы тиіс. Олар төлейтін төлем – салықтың мөлшері өте дәл айқындалғаны, сондай-ақ төлеу мерзімі, төлеу тәсілі және төленетін сомасы өте анық болуы қажет. Салықты алу кезеңі мен уақыты немесе тәсілі салық төлеуші үшін ыңғайлы әрі қолайлы болуы керек. Сонымен қатар, әрбір салықтың салмағы халықтың жан қалтасын ойсыратып кетпей, мүмкіндігінше аздап алынуы қажет. Сонда мемлекет қазынасына табыс мөлшерлеген межеден артық болмаса, кем түспейді» деп жазған еді. Адам Смиттің көзқарасы Әмір Темірдің жүргізген саясатымен сәйкес келеді.
Қазақ тарихындағы мемлекеттің салық саясатына аса ауқымды өзгеріс енгізген Кенесары хан еді. Кенесары ханның салық жинау саясатындағы негізгі мақсаты – жеке феодалдар жинайтын салықты, Хан қазынасына түсетін жалпы салықпен ауыстыру. Бұл феодалдық салықты мемлекеттік салықпен ауыстыру қадамы болды. Нақтырақ айтқанда, салықты жинайтын би-болыс пен көпестің қызметін ханның тағайындаған арнайы өкілі атқарады. Кенесары ханның бастамасымен ұйымдастырылған салық жинау қызметі жергілікті бай-манаптың іштей ренішін туғызды. Себебі, салық жинау кезіндегі біраз табысынан қағылды. Дегенмен Кенесары хан бүгінгі таңдағы Салық қызметі органының қалыптасуына мұрындық болды.
Жаңа Қазақстанда салық саясатына ерекше мән беріліп отырғаны аңғарылады. Бұл туралы мемлекет басшысы халыққа арналған жолдауында да атап өтті емес пе?
Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет болғанынан бастап салық жүйесіне көптеген өзгерістер енгізілді және өзінің даму барысында еліміздің салық жүйесі реформалаудың бірнеше кезеңінен өтті.
Еліміздің Президенті Қ.Тоқаевтың 01.07.2022ж. Жолдауында «Экономиканың тұрақты өсуі – салық саясатының түсінікті және болжауға болатындай етіп жүргізілуіне тікелей байланысты екенін» атап өтті. Фискалдық реттеуді қайта жаңғырту үшін 2023 жылы жаңа Салық кодексінің әзірленетініне және оның ең өзектісі саналатын салықтық әкімшілендіру мәселесінің толық қайта жазылуы тиіс екеніне аса назар аударды. Сондай-ақ, жұмыстың барысында жүзбе-жүз кездесудің болмайтыны және салықтық бақылау қызметінің толық цифрландырудың қажеттілігі аталып өтті. «Тағы бір басымдылық – салықтық ынталандыру шарасының тиімділігін арттыру. Ол үшін экономиканың әр түрлі саласында дифференциалды салық мөлшерлемесіне көшу керек. Пайданың технологиялық жаңғыруға және ғылыми әзірлемелерге жұмсалған бөлігіне салынатын корпоративті табыс салығын төмендету немесе одан босату тәсілін енгізу керектігі де аталды.
Салық төлеушінің салықтан жалтаруын азайту мақсатында арнайы салық режімін жеңілдету, салық жүктемесін төмендетумен ұйымды қасақана бөлшектеуге жол бермеудің мәселесі де жаңа Салық кодексінде қарастырылуы және сауда-саттықтың заман талабына сай өркендеуі үшін мөлшерлемесі қолайлы және тәртібі қарапайым берілген Бөлшек сауда салығын қолданудың аясын кеңейтудің қажеттілігі де ескерілді.
Сонымен қатар, ҚР Президенті Қ.Тоқаев 29.03.2023ж. жаңа сайланған Парламент палаталарының бірінші бірлескен отырысында ашық салық жүйесін қалыптастыру туралы баса айтты. Президенттің пікірі бойынша «Кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыру қажет, ол үшін тұрақты және ашық салық жүйесін қалыптастыру керек. Ол ұлттық байлықты оңтайлы бөлуді, экономикалық белсенділіктің жоғары деңгейін және экономиканың басым секторларын мақсатты қолдауды қамтамасыз етуі тиіс».
Сондай-ақ Президент жоғары табысты ірі кәсіпорындар мен шикізатты экспорттаушы компанияның мемлекетке салықты көбірек төлеуі керектігін де қосты. Бұл дүние жүзінде кең тараған тәжірибе.
Өркениетті елдермен салыстырғанда Қазақстанның салық мөлшерлемесі қай деңгейде?
Біздің елде оңайлатылған, әсіресе кәсіпкерлер үшін салыстырмалы түрде қарапайым және түсінікті салық салу жүйесі қолданылады. Қазақстанда шетелмен салыстырып қарағанда салық мөлшерлемесі әлдеқайда төменү Бізде салықтық жеңілдік көп беріледі. Дүниежүзілік банк жүргізген «Бизнесті жүргізу 2020» есебі бойынша, Қазақстан салық төлеудің жеңілдігі мен бизнеске берілген талапты сақтау ауыртпалығын өлшейтін «Салық төлеу» көрсеткішіне сәйкес 190 мемлекеттің ішінде 25-ші орын алады. Сондай-ақ, есептілікте жаңартуды қажетсінетін кейбір бағыттардың, оның ішінде салықтық заңнаманы сақтаудың мерзімін, шығынды азайту мен салық жүйесін жеңілдету шаралары көрсетілген; салық төлеуден жалтарудың деңгейі ЖІӨ көлеміне шаққанда 20-25% мөлшерінде бағаланады. Бұл аталған іс-шаралар мемлекеттік кірістерді жинау үшін және еліміздің экономикалық өркендеуіне ықпал етеді.
Сіз экономист ретінде біздегі салық саясатының әлсіз тұстарын байқадыңыз ба?
Мәселен, елімізде 2001 жылдан бері Салық кодексі бірнеше мәрте қабылданды, сондықтан бірнеше Заң аясында 1000-ға жуық түзету мен өзгертулер енгізілді; Салық қызметі органының арнайы орган ретінде мәртебесінің болмауы және салық органы қызметкері жалақысының төмен болуы; қызметкерге берілетін әлеуметтік пакеттің тыс қалуы; қазіргі Салық кодексін түсініп оқудың қиындығы, яғни қазақшаға дұрыс аударылмауы, көптеген түзетудің енгізілуі; қазақша нұсқасына еш назар аудармастан Салық кодексінің орысша нұсқасының жиі қолданылуы. 2010 жылдан 2022 жылға дейін салықтың ЖІӨ-ге қатынасы Ұлттық қорға түсетін түсімді есепке алғанда да 24-26%-дан 16-21%-ға дейін төмендеді, ал Ұлттық қорға түсетін түсімдерді есепке алмағанда көрсеткіш 13-15% шегінде ауытқыған. Бұл жан басына шаққандағы ЖІӨ деңгейі бойынша салыстырылатын елде: Чилиде – 22%, Түркияда – 23%, Латвияда – 31%; салықтың өнімділігі немесе салық жинау көрсеткішінің төмен болуы. ЖІӨ-дегі белгілі бір салық түрінің түсімі үлесінің және осы салық бойынша номиналды мөлшерлеменің арақатынасы ретінде есептеледі. Мәселен, Қазақстанда ҚҚС өнімділігі 12% мөлшерлемемен – 0,30, Әзірбайжанда 18% мөлшерлемемен – 0,36, Грузияда 18% мөлшерлемемен – 0,54 құрайды. Біздің елімізде ЖТС өнімділігі 10% мөлшерлемемен – 0,13 құрайды, ал Грузияда 20% мөлшерлемемен – 0,34, Ресейде 13% мөлшерлемемен – 0,30 құрады. Салық жеңілдігінің 200-ден аса түрі бар, оның жиынтық ақшалай көлемі өте маңызды. Өз кезегінде, салық саясаты шеңберіндегі көптеген жеңілдіктер, сондай-ақ оның жүйесіз және бұлыңғыр қолдану аясы бәсекелестікті бұрмалап қояды, сонымен қатар бюджетке алынбаған түсімдер ретінде салық базасын азайтады; ҚҚС мөлшерлемесінің бірдей болуы, ал дамыған елде әр түрлі мөлшерлемені қолданады. Норвегияда мұнай өндіруші компания үшін табыстың 50% деңгейіндегі арнайы салық бар. Қытайда табыстың 20-40% мөлшерінде, Өзбекстанда әр салаға байланысты салық мөлшерлемесі 12-22%; Еуро Одақ елінде ҚҚС-тың төмендетілген мөлшерлемесі (кемі 5%), оның ішінде 18 елде 2 төмендетілген мөлшерлеме бар: азық-түлік тауарлары, фармацевтика, баспа өнімдері (газет, кітап, журнал), ауыл шаруашылығы ресурсы (жем, тыңайтқыш) саласында қолданылады. Испания, Франция, Италия, Люксембург және Ирландияда баспа өніміне, фармацевтикаға, ауыл шаруашылық өніміне ҚҚС-тың ең төмен мөлшерлемесі (5% аз) қолданылады.
Еліміздің салық саясатын оңтайландыру мен тиімді пайдаланудың қандай мүмкіндіктері бар?
Ең бірінші жаңа Салық кодексі ағымдағы ахуалдың сын-қатеріне дер кезінде әрекет ететін, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатын жүзеге асырудың негізгі құралы болуы тиіс. Салық кодексі қазыналық саясатты жетілдіретін салықтық әкімшілендірудің түсінікті, нақты және ашық рәсімдерін белгілеп, іскерлік белсенділікті ынталандыруға, инвестициялық тартымдылықты арттыруға, салық базасын кеңейтуге және бюджеттің кіріс бөлігін нығайтуға бағытталуы тиіс. Салық қызметі органын арнайы орган ретінде мәртебесін көтеру және арнайы киім үлгісімен қамтамасыз ету; жұмысқа алынатын қызметкерге талапты күшейту, жауапкершілігін арттыру; мемлекеттің ең сенімді өкілі ретінде ант беру рәсімін ендіру; салық қызметкерінің мемлекет тарапынан қорғалуы; цифрлық технологияларды дамыту; шетелдік инвестицияларды тарту; салықтық ынтымақтастықты дамыту; тікелей және жанама (салықтық шегерімдер жүйесі арқылы) саралау арқылы экономиканың әр түрлі саласы үшін сараланған салық салу мөлшерлемесін енгізу. Мәселен, жекелеген сала үшін әр түрлі салық мөлшерлемесінің болуы маңызды. Бұл тәжірибе Франция, Германия, АҚШ, Италия, Ресей сияқты дамыған елде кеңінен қолданылады. Осындай халықаралық тәжірибеде кеңінен қолданылатын жеке табыс салығы бойынша шегерімдер тетігінің қол жетімділігін жүйелеу және арттыру, мәселен: ипотека, спорт, өнер және т.б. бойынша шегерімдерді енгізу; салықты төлеуден қасақана немесе заңсыз жалтарғаны үшін жазаны сақтап, салық қызметінің қызметін жазадан салықтық бұзушылықтың алдын алуға қайта бағдарлау үшін көлденең және цифрлық мониторингті енгізу. Бұл тәуекел жүйесін жетілдіруді қажет етеді; салық заңнамасын декриминализациялауды қамтамасыз ету үшін салық төлеуден жалтарғаны үшін компания айналымының белгілі бір пайызы түрінде қылмыстық жауапкершілікке тарту нормасының шектерін қайта қарау; салық режимінің тиімділігі мен әділдігін арттыру үшін ағымдағы арнаулы салық режимін оның өлшемін жетілдіру арқылы және ұсақтау белгілері анықталған бизнес субъектісі үшін топтық салық салуды енгізу; технологиялық компанияға салықтық ынталандырулар жасау; аса қымбат жылжымайтын мүліктер мен көлік құралдарына салынатын «Сән-салтанат салығын» енгізу; Жоғарғы оқу орындарында «Салықтық менеджмент», «Салық салу», «Салық ісі» және басқа да білім беру бағдарламасын енгізу. Осы мүмкіндіктерді қолданысқа енгізу арқылы салық саясатын оңтайландыруға болады.
Қорыта келе, қазақстанда салық саясаты мен салық тетігінің тиімділігін арттыру – елдің экономикалық дамуы үшін өте маңызды болып саналады. Осы мақсатқа жету үшін Салық кодексін жеңілдету, салықтық әкімшілендіруді цифрландыру, салықтық бақылауды күшейту, салық төлеушіде «Салық мәдениетін» қалыптастыру, салық төлеушінің білім деңгейін көтеру, салық саясатында ашықтықты арттыру, мемлекеттік мекемелердің арасындағы үйлесімділікті жандандыру, салықтың түрлерін оңтайландыруды жақсарту қажет.
Әңгімеңізге рахмет.
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхан Курманбай
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Абылайхпн
Арай Манабаева
Еркінқызы Ақнұр
Еркінқызы Ақнұр
Nurzhan Sarsenbek
Nurzhan Sarsenbek
Nurzhan Sarsenbek
Nurzhan Sarsenbek
Nurzhan Sarsenbek
Серік Сая
Nurzhan Sarsenbek
Ержігіт Орынбай
Дина Абубакирова
Дина Абубакирова
Дина Абубакирова
Фариза Дауылбай
Фариза Дауылбай
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Фариза Дауылбай
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Фариза Дауылбай
Фариза Дауылбай
Фариза Дауылбай
Қуанышова Балауса
Тағайхан Мадияр
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Қуанышова Балауса
Moldagulova Diana
Moldagulova Diana
Фариза Дауылбай
Bakhdaulet Malik
Bakhdaulet Malik
Bakhdaulet Malik
Bakhdaulet Malik
Bakhdaulet Malik
Толыбайұлы Еркебұлан
Bakhdaulet Malik
Аяулым
Қуанышова Балауса
Аяулым
Толыбайұлы Еркебұлан
Дәулеткелдиева Ұлдана
Дамир Кылышбеков
Дәулеткелдиева Ұлдана
Нұрбекқызы Жұлдыз
Nargiza Mukhamadaliyeva
Аяулым
Bakhdaulet Malik
Moldagulova Diana
Аяулым
Bakhdaulet Malik
Тогжан Султаналиева
Айнура Кенжибекова
Айман Елесбаева
Нурайым Еркегалиева
Айман Елесбаева
Ualikhan
Zhazira Musaeva
Нурайым Еркегалиева
Zhazira Musaeva
Биби Жаңаберген
Арын Талипов
Арын Талипов
Кажымурат Кажыгалиулы
зарина назарбаева
Ualikhan
Нурик Дилдан
Кажымурат Кажыгалиулы
Ualikhan
Кажымурат Кажыгалиулы
Нурик Дилдан
Aruzhan
зарина назарбаева
Aruzhan
Нурик Дилдан
Жанғожаева Зауреш
Нурик Дилдан
Жібек Гайнуллина
Кажымурат Кажыгалиулы
Жанғожаева Зауреш
Жанғожаева Зауреш
Alinura Gizzatzhanova
Ендібай Аружан
Асель Амитова
Ендібай Аружан
Асель Амитова
Асель Амитова
Алибек Алимбаев
Алибек Алимбаев
Invest. bzns
Жанғожаева Зауреш
Данияр Ешанкул
зарина назарбаева
Nazerke Asanova
Nazerke Asanova
Асель Амитова
Аялы Ділдәбекова
Данияр Ешанкул
Aysulu Kurbanali
Aysulu Kurbanali
Максат Куаныш
Тогжан Султаналиева
Тогжан Султаналиева
Тогжан Султаналиева
Тогжан Султаналиева
Bakhdaulet Malik
Жібек Гайнулина
Ермекбай Әсел
Дина Абубакирова
Дина Абубакирова
Арайлым Жолдас
Moldagulova Diana
Арайлым Жолдас
Moldagulova Diana
Moldagulova Diana
Нурайым Еркегалиева
Арайлым Жолдас
Нурайым Еркегалиева
Ansat Musabek
ESWC_AMAN
Аялы Ділдәбекова
Demes Adil
Мадина Акмергенова
Максат Куаныш
Aruzhan Moldashbay
Нурайым Еркегалиева
Арайлым Жолдас
Тағайхан Мадияр
Асель Амитова
Айман Елесбаева
Nargiza Mukhamadaliyeva
Фариза Дауылбай
Данияр Ешанкул
Данияр Ешанкул
Жұзімқулқызы Аружан
Жұзімқулқызы Аружан
Жұзімқулқызы Аружан
Нуржан
Тогжан Султаналиева
Alinura Gizzatzhanova
Ермекбай Әсел
Ермекбай Әсел
БАЙМУКАЕВА БАЯН
Аханқызы Әмина
БАЙМУКАЕВА БАЯН
Аханқызы Әмина
Кажымурат Кажыгалиулы
Сазамбаева Анелия
Сазамбаева Анелия
Аяулым Ырысдәулет
Сазамбаева Анелия
Meruert Zhienbai
Meruert Zhienbai
Мұхтархан
Ержігіт Орынбай
Нурик Дилдан
Бақдаулет Малік
Бақдаулет Малік
Бергенова Тәттігүл
Бота Дүйсенова
Бота Дүйсенова
Бота Дүйсенова
Арайлым Даниярова
Арайлым Даниярова
Арайлым Даниярова
Арайлым Даниярова
Дина Абубакирова
Феруза Патчаханова
Қуанышова Балауса
Арайлым Жолдас
Дана Кенесбай
Zulphina Zheksenkyzy
Жарасханова Мерей
Әсет Бауыржан
Арын Талипов
Арын Талипов
Жибек Бакбергенкызы
Диас Бекжан
Zhazira Musaeva
Адина Сейдалиева
Толыбайұлы Еркебұлан
Ulzhan Dauadinovna
Тұрсынай
Асем Уали
Мерей Жұбаназар
Moldagulova Diana
Nazerke Asanova
Жанузах Серикбол
Жанузах Серикбол
Абылайхпн
Абылайхпн
Кумисбек Батыржан
Нуржан
Жақанша Венера Абайқызы
Назерке Ендібай
Камшат
Жангүл
Айнура Кенжибекова
Zarina Beisembayeva
Zarina Beisembayeva
Биби Жаңаберген
Zarina Beisembayeva
Нұрбекқызы Жұлдыз
Қазақстандағы салық саясаты мен оның жүзеге асырылуы жайында жақсы жазылыпты. Менің ойымша, басқа елдерде салық түрі мен мөлшері салыстырмалы түрде көп. Егер де Қазақстанда салық ставкаларын көбейтетін болса, салықтан жалтару мәселелері одан сайын көтеріле түседі. Және де шағын бизнесті қолдау мақсатында, салықтан босатылуы өте орынды болар еді деп ойлаймын
Хабдолда Камила
Жанғожаева Зауреш
Асқарова Айнагүл
ESWC_AMAN
Имамберді Диас Муродбекұлы
Биби Жаңаберген
Ендібай Аружан
Мөлдір Ерболқызы
Акерке
Жанузах Серикбол
Салық саясатының озық болуы - мемлекет экономикасының озық болуының алғышарттарының бірі деп санаймын. Сұхбат барысында еліміздегі салық саясатының мүмкіндіктері айтылды, ендігі кезекте осы бағыттар бойынша жұмыс жасау керек. Жалпы өте жақсы сұхбат болды, құнды ақпараттар айтылды.
Зиналиева Айман
Зиналиева Айман
Зиналиева Айман
Галымжан Керимбек
Ендібай Аружан