Австралияға  миллиардтаған  тышқандар  шабуыл  жасады

Австралиядағы    құрғақшылық   және   орман   өрттері  тышқандардың   құтын  қашырды. Бірнеше айдан бері миллиардтаған кеміргіштер дәнді-дақылдарды жойып, тұрғындардың  үйлерге  еніп  келеді. Оларды улану да, су тасқыны да, алдағы суық та тоқтата алмайды.

Тышқандардың шабуылын  өз көзіңмен көрмек түгілі  елестетудің өзі  қиын. "Олар барлық жерге көтеріледі", — деп түсіндіреді Жаңа Оңтүстік Уэльс фермерлер қауымдастығының вице-президенті Ксавье Мартин. — Егер Мен дәл қазір есіктен шығып, Орнымнан шықсам, олар менің аяғымның сыртына да, ішіне де көтеріле бастайды".

Әдетте Австралияда әр гектарға шамамен 50 үй тышқандары кездеседі, бірақ басып алу кезінде популяция мөлшері ондаған есе артады. Азық-түлік іздеуде кеміргіштер елді мекендер мен фермаларға қашады, сондықтан олар одан да көп. Кейбір жерлерде жүздеген мың, тіпті миллиондаған тышқандар жиналады және олар бос отырмайды.

Мартиннің айтуынша, кеміргіштер тұрғын үйлерге, ауруханаларға, мектептерге барып, тапқанының бәрін жейді. Зақымдалған сымдардың салдарынан өрттер пайда болады. "Бізде ауылшаруашылық техникалары жанып кетті, ал кеше түнде  жақын жерде үй өртеніп кетті. "Дүйсенбіде тышқандар Жаңа Оңтүстік Уэльстің Оңтүстік жартысындағы 44 телекоммуникациялық мұнараны өшірді".

Австралияның Тоттенем қаласы, Жаңа Оңтүстік Уэльс ауданындағы фермадағы астық қоймасында   мыңдаған  тышқандар өріп жүр.

Тышқандар төсекке көтеріліп, ұйықтап жатқан адамдарды тістейді. Ауруханаларда да солай болады: австралиялық БАҚ тышқандар кішкентай пациенттерге шабуыл жасаған кезде кем дегенде үш жағдайды есептеді. Балаларды зиянкестерден қорғау үшін   олардың  аяқтарын  шелектегі суға салуға кеңес береді. Бірақ бұл әрқашан көмектеспейді.

 Тышқандар шапқыншылығы қорқынышты. Олар кондиционерлердегі барлық оқшау заттарды  жұлып алады, мектептің төбесіндегі сымдарды, ішінара директор ғимаратындағы розеткаларды жеді. Мектепте сынып емтиханы кезінде жүгіріп жүрді.

Жаңа Оңтүстік Уэльс штатының Трандл қаласындағы мектеп директоры Джон Саутон пікірі. «Фермерлер қатты зардап шекті. Кейбір алқаптардың дақылдарының  20 - дан 100 пайызға дейін тышқандар  жайпап кетті. Былтырғы егін кеміргіштердің  салдарынан жарамсыз болып қалды. Экономикалық залал ондаған миллион австралиялық доллармен (миллиардтаған рубль) есептеледі, тіпті одан да көп  болуы  мүмкін.

Тышқандар  мен  адамдар

Үй тышқандары Австралияға шамамен 200 жыл бұрын алғашқы еуропалық қоныстанушылармен бірге келді. Бірақ кеміргіштер  бұл елде  бұған дейін де болған.

1917 жылы тышқандар Австралияның Виктория және Квинсленд Штаттарында көптеп келді. Олар дақылдарды жеп, сәбилерді жөргегінде  тістеп, мысықтар мен иттерге шабуыл жасады. Сүт құмыраларына көтеріліп, нан пісіріліп жатқан қамырға  шығып, оқылмаған жеделхаттарды тікелей телеграф аппараттарында мүжіп қойды. Бір ерекше батыл тышқан хайуанаттар бағындағы арыстандарды қуып жетіп, пілдермен жолбарысты қорқытты. Осындай да қызық жағдайлар болған.

Ірі жыртқыштар егеуқұйрықтар мен тышқандарға қатты антипатияны сезінеді. Жолбарыстар тышқанмен алғашқы кездескенде үрейлі дауыс шығарады.

1917 жыл  күн сайын фермерлер ондаған мың тышқандарды қырып тастады. Табиғат журналында Викториядағы Лассельз қаласында бір кеште салмағы үш тонна болатын 200 мың тышқан өлтірілген керемет оқиға туралы айтылады. Ал Рочестерде қарт әйел мен оның ересек қызы екі сағат ішінде шөпке  шапқан 1100 тышқанды  өздері көзін құртты.

Содан бері Австралияның оңтүстігінде және шығысында үй тышқандарының шабуылдары бірнеше жыл сайын болып тұрады. Кеміргіштер әсіресе қатты жаңбырмен алмастырылған көпжылдық құрғақшылықтан кейін тез өседі. Австралияда бұл ауа-райы Ла-Нинья Климаттық құбылысымен байланысты — Тынық мұхитының экваторлық бөлігіндегі су температурасының төмендеуі салдарынан  ұзын шашты егеуқұйрықтар мен үй тышқандарының саны артып кетеді. Содан кейін кеміргіштер тек дақылдарға ғана емес, шошқа  мен тауық өсіретін фермаларға да шабуыл жасады. Олардың келтірген  залалы 96 миллион австралиялық долларға бағаланды (инфляцияны ескерместен бес миллиард рубльден астам).

Австралия сияқты тышқандардың басып кіруі Қытайда орын алады. Бұл  елді 2007 жылы басты. Зардап шеккен аймақта тұрғындар  бәрінен айырылды.  Кейбіреулер пайдаға кенелді. Олар тышқандарды тірідей ұстап, ірі қалаларға апарып, мейрамханаларға килограмы үшін алты юань (шамамен 70 рубль) сатып пайда тапты. "Гуанчжоудағы адамдар бай және экзотикалық тағамдарды жақсы көреді, сондықтан бизнес өркендейді", — деп түсіндірді тышқан саудагері China News Service агенттігіне.

Муссель иттері Австралияның Тоттенем қаласы, Жаңа Оңтүстік Уэльс ауданындағы фермада тышқанды қуып жетеді.  Австралиялық тышқандардың шабуылынан бұрын бірқатар табиғи апаттар болды. Алдымен континент 50 жылдағы ең нашар құрғақшылықты бастан өткерді. Одан кейін тарихтағы ең жойқын орман өрттері болды: мыңдаған үйлер өртенді, 34 адам өрттен қайтыс болды, тағы 445 адам түтінге тұншығып қалды. Өрттер су тасқынына жол берді, ал су азайған кезде кеміргіштер көбейе бастады.

2020 жылы Австралиялық фермерлер үлкен өнім жинады, сондықтан тышқандарға аштық қауіп төндірмеді. 2021 жылдың басында олар жаңа Оңтүстік Уэльс пен Квинслендтің ауылшаруашылық аудандарын — елдің ең көп қоныстанған екі штатын басып алып, өркендеуін жалғастырды.

"1980-ші жылдары тағы тышқандармен проблема болды. Бастапқыда австралиялық фермерлер тұзақтар мен улардың көмегімен жаңа бақытсыздықты оңай жеңе аламын деп ойлады. Барлық күш-жігерге қарамастан, зиянкестер тобы көбейе түсті.

Үй тышқандары әр үш апта сайын  балалайды. Маусым кезінде жалғыз жұп 500 тышқан шығара алады. Туғаннан алты апта өткен соң, текшелер жыныстық жетілуге жетіп, көбейе бастайды. Нәтижесінде популяция экспоненциалды түрде өседі. Тамақ пен қолайлы ауа-райы болса өте қарқынды көбеяды.

 Авторы :  Олег  Парамонов.

«Лента ру»  сайтынан  қысқартылып   алынды.