Ease of Doing Business Index - Бизнесті жүргізу жеңілдігі индексі. Нақтырақ айтқанда, жыл сайынғы деректер негізінде Дүниежүзілік банк құрастыратын түрлі мемлекеттер  арасындағы бизнесті жүргізудің жеңілдігін салыстыруға арналған индекс. Көрсеткішті экономист Оливер Харттың ғылыми мақаласы негізінде 2003 жылы экономистер Симеон Дянков пен Герхард Пол жасаған.

 Doing Business рейтингінде қай елдер көш бастап тұр? 

Фото pixabay.com.

Жаңа Зеландия 2017 жылдан бері осы Doing Business рейтингінде бірінші орынды иеленіп келеді. Бұл елде Кәсіпкерлік, инновациялар және халықты жұмыспен қамту министрлігі құрылған. Кәсіпкерлерге қандай қамқорлық жасалып жатқанын осы министрліктің жұмысына қарап-ақ бағалауға болады. Аталған министрліктің мәліметі бойынша, елде жұмыс істеп тұрған барлық компанияның 97 пайызы шағын және микрокәсіпкерлік субъектілері болып табылады және ондағы жұмысшылар саны 20 адамнан аспайды. Сондай-ақ шағын және микрокәсіпкерлік субъектілері Жаңа Зеландиядағы ЖІӨ-нің төрттен бірін құрап отыр.

 Дүние жүзінің көптеген елінде шағын бизнестің анықтамасына 50 адамнан аспайтын компаниялар кіреді. Жаңа Зеландия бұл критерийді қатайтты, осылайша мемлекеттік қолдау жұмысшыларының саны жиырмадан аспайтын шағын және орта кәсіпорындарға ғана беріледі.

 Бұл елде шағын және орта бизнеске арналған 20 мемлекеттік бағдарлама бар. Мысалы, 2020 жылғы пандемиядан кейін Жаңа Зеландия билігі кәсіпкерлерге өз бизнесін онлайн жұмысқа қайта бағыттауға көмектесуге арналған digital boost  («цифрлық серпіліс») бағдарламасына 44 миллион доллар инвестициялады. Бағдарлама кәсіпкерлерге арналған тегін оқыту курстарын қамтыды, олар алдын ала жазылған 500 бейнероликтен басқа, санды технологияны пайдалана отырып іс жүргізу жөнінде  сарапшыларға сұрақтар қоюға болатын вебинарлар сериясын қамтыды. Мұндай сарапшыларға ел бюджетінен еңбекақы төленеді, олардың аудиториясына 30 мың шағын және микро бизнес өкілдері кіреді.

 2022 жылдың тамыз айында жеке аудиторлар бағдарламаға тәуелсіз бағалау жүргізді. Шағын және микрокәсіпкерлік субъектілері арасында жүргізілген сауалнама нәтижелері бойынша, арнайы платформа  арқылы қолдау алушылардың 80% өз веб-сайтына ие болғаны, ал респонденттердің 23%  кірістерін арттырғаны анықталды.

 Сондай-ақ Жаңа Зеландия компанияларға қағаз шоттардың орнына бір-бірімен электронды шот-фактураларды алмасуға рұқсат берді, стартаптарға электронды құжат айналымы қызметтеріне тегін қол жеткізуге мүмкіндік берді және елдің байырғы халқы Маори негізін қалаған бизнесті қолдаудың жеке бағдарламасын құрды. Мұндай компаниялар үшін салық ставкалары төмендетілді.

 Ірі компаниялардың бес топ-менеджері ерікті түрде Жаңа Зеландия бизнес министрінің кеңесшісі болып жұмыс істейді. Олар кәсіпкерлер мен мемлекет мүдделері арасындағы кондуктор қызметін атқарады.

 Сингапур

Фото pixabay.com.

Жаңа Зеландия Doing Business рейтингінің бұрынғы көшбасшысы Сингапур мемлекетін екінші орынға ығыстырды. Шағын бизнес үшін Сингапурдың басты жетістігі ретінде заңмен белгіленген ең төменгі жалақының болмауын атап өту керек. Жаңа Зеландияда ең төменгі жалақыны сағатына 23 долларға дейін көтеру шағын бизнестің өмір сүруіне негізгі қауіп деп аталса, Сингапур компаниялар мен жұмысшыларға өздеріне сәйкес келетін төлемді дербес келісуге мүмкіндік береді. Бұл дамыған елдер арасында сирек кездесетін норма.

Сингапурда шағын және орта бизнестің алғашқы үш жылында салық шегерімін алуға болады: мемлекет алғашқы 100 мың доллар кіріске салықтың 75 пайызын, ал келесі 100 мың долларға қалған салықтың 50 пайызын есептен шығаруға дайын. Бұл жерде үкімет кәсіпкер жергілікті азамат немесе шетелдік деп ажыратып жатпайды.Салынатын салық шарттар ашық және барлығына бірдей. 

Гонконг

Фото pixabay.com.

Doing Business рейтингінде үшінші орын иегері Гонконг жоғары технологиялық бизнесті тартуға және дамытуға баса назар аударады. Мемлекет патентті тіркеу, сақтандыру және Қытай нарығына шығу арқылы жоғары технологиялық шешімдерді әзірлеуге дайын шағын компанияларға көмектеседі. Осы мақсатта Гонконг билігі көптеген жәрмеңке мен көрмелер өткізеді. Шара барысында технологиялық өнімдері бар шағын компаниялар Қытайдан келетін әлеуетті сатып алушыларын немесе дистрибьюторларды кездестіре алады. Соның арқасында Гонконг стартаптары миллиардтаған долларға сауда жасауға мүмкіндігі бар үлкен нарыққа ие болады.

Гонконгтағы шағын және орта бизнес өкілдері де сәйкес мамандықтардан тағылымдамадан өтушілер ретінде өтініш бере алады. Бұл компаниялар үшін тегін. Тағылымдамадан өтетін мұндай студенттерге арналған стипендияны мемлекеттік қорлар мен мемлекеттік гранттармен жұмыс істейтін үкіметтік емес ұйымдар төлейді.

Жапония

Фото pixabay.com.

Жапония да елдің ірі қалаларында стартаптар үшін бюджет қаражатын пайдаланып, осындай жолмен жүрді. Бір қызығы, жоғары технологиялық сектордағы шағын кәсіпкерлікті дамытуды Экономика, сауда және индустрия министрлігі ғана емес, мемлекеттік-жекеменшік әріптестік негізінде құрылған бірнеше бірлестік жүргізіп жатыр.

Мұндай акселераторларда стартаптарға өз өнімдерін дамытуға, инвесторларды табуға, сондай-ақ ұқсас шағын бизнес арасында серіктестер кездестіруге көмектеседі. Рас, мұндай басымдық негізінен ел азаматтарына тиесілі компанияларға беріледі.

Оңтүстік Корея

Фото pixabay.com.

Оңтүстік Кореяда халықаралық тәсіл таңдалған. Мұнда шетелдіктер тәлімгерлер, акселераторлар және экспортқа бағытталған бағдарламалар арқылы мемлекеттік қолдауға жүгіне алады. Елде шағын бизнестің көрсеткіштері туралы үнемі есеп беретін жеке Стартап министрлігі бар.

2022 жылдың қорытындысы туралы соңғы есеп бойынша, Кореядағы шағын және орта бизнес экспорттық кірісті 1,7%-ға арттырып, 117,5 млрд доллар табыс тапқан.  Елдегі шағын және орта бизнес негізінен автомобиль бөлшектерін жасау және жартылай өткізгіштерді өндіруге арналған жабдықтарды шығарумен айналысады.

Фото pixabay.com.

Құлдырау арқылы өсу

Шағын бизнеске халықтың көбірек тартатын күрделі бағдарламаларды жасайтын мемлекеттерден басқа, жеке кәсіпкерлерді қаржылай қолдайтын елдер де бар. Үкімет стартаптар немесе қызметкерлер саны аз компаниялар үшін салық мөлшерлемесін барынша төмендетуге дейін барып отыр.

Үндістан елі осындай қадамға барды. Мұнда жылына 5 миллион рупийден (60 мың доллар) аз табыс табатын кез келген бизнес салықтан толық босатылған. Бұл жағдайда табыс емес, пайда ескеріледі, нәтижесінде лайықты айналымы бар компаниялар да салық жеңілдігіне ие болуы  мүмкін.

Арменияда инжиниринг және IT компаниялары салықтан толығымен босатылған.

Шағын және орта бизнеске ғана емес, кез келген бизнеске салықты нөлге теңестіретін оффшорлық елдер де бар. Бұл Науру, Багам, Кайман және Бермуд аралдары. Дегенмен, бұл аймақтарды шағын бизнес үшін «нағыз жұмақ» деп айту қиын: бұл мемлекеттер өз елінде жоғары салықтан қашып жүрген ірі капиталды тарту мәдениетін қалыптастырды. Осылайша, ауқатты адамдар мен ірі компанияларға арналған қызметтер бұл елдерде жоғары  сұранысқа ие.

Салық мөлшерлемесі нөлден жоғары болған жағдайда алымдар мен бизнеске түсетін әкімшілік ауыртпалық туралы дәлелдер пайда болады. Мысалы, Ресейде мұндай жеке кәсіпкерлер табыс көлеміне қарай 6 немесе 7% төлесе, Тәжікстан мен Арменияда бұл мөлшерлеме 5% (IT-қызмет экспорттаушылар үшін 0%), ал Қырғызстанда 4% деңгейінде бекітілген ( Ауылдық шаруа қожалықтарының өкілдеріне 2%).

Грузия шағын және орта бизнес үшін ең қолайлы жағдайларды қамтамасыз етеді. Табысы 30 мың лариден (11,5 мың долларға дейін) жеке кәсіпкерлер мұнда ешқандай салық төлемейді, ал 30 мыңнан 500 мың лариге дейін (193 мың долларға дейін) табыс үшін мөлшерлеме небәрі 1 пайыз.

Қазақстанға келетін болсақ, жеке кәсіпкер жарты жылда бір рет жеке табыс салығын және ай сайын қызметкерлері үшін әлеуметтік төлемдерді төлеп отыруы керек.

informburo.kz мәліметіне сүйенсек, 2024 жылы Қазақстанда базалық көрсеткіштер өзгеріп, заңнамаға енгізілген өзгерістер күшіне енеді. Бірыңғай жиынтық төлем қолданыстан шықты. 1 қаңтардан бастап бизнесті тексеруге салынған 4 жылдық мораторий аяқталды. Оған қоса олар 3 жыл бойы салықтан босатылды. Енді заң бойынша салық төлеп, есеп беруге міндетті. Әрі жұмыс берушілер енді жұмысшылары үшін зейнетақы жарнасын төлеп тұруы керек.

 Жеке кәсіпкерлерге арналған жеңілдетілген салық режиміне қатысты жадынама.

1 қаңтардан бастап Қазақстандағы базалық көрсеткіштер өзгерді:

 - жалақының ең төмен мөлшері (ЖТМ) – 85 000 теңге;

- базалық зейнетақы төлемінің ең төмен мөлшері – 28 215 теңге;

- зейнетақының ең төмен мөлшері – 57 853 теңге;

- айлық есептік көрсеткіш (АЕК) – 3 692 теңге;

- күнкөрiс деңгейiнiң ең төмен шамасы – 43 407 теңге.