Қазақстанда мәйіттік донорлық неге дамымай жатыр?

       Қазақстанда ағза ауыстыруға мұқтаж жандар саны жылдан жылға артып келеді. Бүгінде ресми статистика бойынша 4 500-ден астам қазақстандық, соның ішінде 100-ден аса бала, өмірін жалғастыру үшін ағза трансплантациясына мұқтаж. Соған қарамастан, мәйіттік донорлық жүйесі елімізде өте баяу дамып келеді.

      Сарапшылардың айтуынша, негізгі кедергілер — қоғамдағы сенімсіздік, ақпараттың аздығы, және туыстардың келісім бермеуі.

       Бұл материалда мәселенің себептері, мамандар пікірі, діннің ұстанымы және жүйені дамыту жолдары жан-жақты қарастырылады.

Мәйіттік донорлық: басты тежегіш — туыстардың рұқсаты

Трансплантацияны үйлестіру орталығының мәліметінше, Қазақстанда соңғы он екі жылда 3200-ден астам ағза ауыстыру отасы жасалған.
Алайда олардың басым бөлігі — тірі донорлардан, яғни ағзаның бір бөлігін беретін адамдар.

Орталық өкілі Назгүл Жылгелдина:
    •    eGov арқылы 7 357 азамат қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа келісім берген;
    •    бірақ адам көз жұмғаннан кейін оның туыстары рұқсат бермесе, марқұмның тірі кезінде жазған келісімі заңды күшіне енбейді;
    •    осы себепті мәйіттік донорлықтан бас тарту жағдайлары өте жиі кездеседі.

Сонымен қатар әр ағзаның ишемиялық уақыты бар:
    •    жүрек пен бауыр — 4–5 сағат;
    •    бүйрек — 8–10 сағат.

Уақыттың тығыздығын ескерсек, донор табылған сәтте 50-ден астам маман жедел жұмылдырылатын күрделі процесс басталады.

Қазақстан заңнамасы донорға қандай талап қояды?

Заңгер Ләззат Рақышева донор болу талаптарын былай түсіндіреді:

Тірі донор бола алатын тұлға:
    •    18 жасқа толған;
    •    әрекетке қабілетті;
    •    реципиентпен туыстық не тіндік сәйкестігі бар;
    •    нотариалды келісімі бар адам.

Мәйіттік донор бола алатын тұлға:
    •    ми өлімі ресми түрде расталған;
    •    ағзаларында қатерлі ісік, инфекциялық аурулар немесе ауыр патология жоқ.

Сонымен қатар тірі донорлар тек:
    •    бір бүйрек,
    •    бауырдың бір бөлігін ғана бере алады.

Жүрек, өкпе және басқа өмірлік маңызды ағзалар тек мәйіттік донордан алынады.

Жеті жыл жүрек күткен жігіт: трансплантация өмірді қалай өзгертеді?

Алматылық Данияр Байбуллаев 25 жасында жүрек трансплантациясыз өмір сүру мүмкін болмай қалғанын айтады.
Оған «дилатациялық кардиомиопатия» диагнозы қойылған.

«Жеті жыл бойы күн сайын «донор табылады ма?» деген оймен өмір сүрдім. Телефон шырылдаса, жүрегім зу ете қалатын», – дейді Данияр.

Ол күткен жүрек 53 жастағы әйелден алынған. Оның туыстары келісім берген. Нәтижесінде бірнеше адамның өмірі сақталған.

Неліктен қазақстандықтар мәйіттік донорлықтан бас тартады?

Тәжірибелі трансплант-үйлестіруші Лиза Нұрсұлтанованың пікірінше:
    •    Қазақстанда адамдар донорлықтың мәнін толық түсіне бермейді;
    •    қоғамда «мәйітті құрметтемеу» туралы қате пікір бар;
    •    туыстар эмоциялық жағдайда шешім қабылдайды, сондықтан көп жағдайда бас тартады.

2024 жылғы дерек:
    •    131 әлеуетті донордың тек
    •    10-ы ғана туыстарының келісімімен рәсімделді,
    •    оның 6-уы медициналық тұрғыдан жарамды деп танылып, ағзалары кәдеге жараған.

Ағза донорлығы дінге қайшы ма? Имам жауабы

Көпшіліктің күмәнін сейілтетін ең маңызды пікір — дін өкілдерінің пікірі.

Дінтанушы Нұрлан қажы Асанов былай дейді:
    •    Исламда адамның өмірін сақтап қалу — ең үлкен сауап;
    •    Құранның «Мәида» сүресі: «Бір адамды құтқарған — бүкіл адамзатты құтқарғанмен тең»;
    •    Сондықтан шұғыл қажет болған жағдайда мәйіттік донорлыққа рұқсат етіледі;
    •    Бірақ ағзаны сатуға қатаң тыйым салынған — бұл шариғатқа да, заңға да қайшы.

Қазақстанда донорлықты дамыту үшін не қажет?

Сарапшылар пікіріне сүйенсек, жүйені дамыту үшін төмендегі қадамдар маңызды:

1. Заңнаманы нақтылау

Марқұмның тірі кезінде қалдырған келісіміне басымдық беру мәселесін қарастыру.

2. Толық цифрлық ашықтық

Донорлар мен реципиенттер жөніндегі ақпараттық жүйені ашық әрі сенімді ету.

3. Қоғамдық түсіндіру жұмыстарын күшейту

Дін өкілдері, дәрігерлер, белсенділер мен БАҚ бірлесіп түсіндіруі керек.

4. Медициналық кадрлар мен инфрақұрылымды жетілдіру

Өңірлерде трансплант-координаторлардың санын арттыру.

Қорытынды

Мәйіттік донорлық — бір адамның өмірін ғана емес, бірнеше адамның тағдырын сақтап қалатын игілікті іс.
Қазақстанда бұл бағыттың дамуы тек заңнамалық түзетулерге емес, ең алдымен қоғамдық сана мен сенімнің қалыптасуына байланысты.

Адам өмірін құтқару — әркез ең жоғары құндылық.
Ал донорлық мәдениетті дамыту — сол құндылыққа жасалған қадам.