Елімізде неліктен жағдайы төмен адамдар көбейіп барады? Ұлттық статистика

Қазақстанның өмір сүру деңгейі, әсіресе ТМД-ның басқа елдерімен салыстырғанда, жоғары деп саналады, себебі оның Адам дамуы индексіндегі (АДИ) көшбасшылығы, өмір сүру ұзақтығының 75,4 жасқа дейін артуы және денсаулық сақтау және білім беру көрсеткіштерінің жақсаруы бар. 

Дегенмен, тұрғын үйге қолжетімділік сияқты қиындықтар әлі де бар. Қазақстан өмір сүру сапасы бойынша аймақтағы көшбасшылардың қатарында, халықаралық рейтингтермен расталған кешенді дамуды көрсетеді, дегенмен азаматтардың экономикалық жағдайы мен тұрғын үйге қанағаттануы әртүрлі.

Қазақстанда табысы ең төменгі күнкөріс деңгейіне жетпейтін азаматтар кедей деп саналады.

Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) мәліметі бойынша, бұл көрсеткіш 2025 жылдың үшінші тоқсанында бір адамға айына 60 878 теңге көлемінде қалыптасты, деп жазды nur.kz ҰСб дерегіне сүйене отырып.

 ҰСБ мәліметтері бойынша, сол кезде елде табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен 190 484 отбасы болған – бұл 1 078 660 адам. Сондықтан, 2025 жылдың үшінші тоқсанында елдегі кедейлік деңгейі 5,3%-ға жетті. Белгілі сарапшы Мақсат Халық ҰСБ ұсынған мәліметке күмәнмен қарайды. Оның пайымдауынша, бұл көрсеткіш шынайы жағдайды көрсетпейді

 Қазақстанда күнкөріс минимумы 44 000 теңге. Бұл сома адамның толыққанды өмір сүруіне емес, тек тірі қалуына ғана есептелген. Сондықтан ресми статистикадағы кедейлік деңгейі – 5% деген көрсеткіш шынайы жағдайды көрсетпейді. Мәселе халықта емес, өлшеу әдістемесінде, дейді экономист Мақсат Халық.

 Егер ресми мәліметті алға тартатын болсақ, аймақтық тұрғыдан алғанда, кедейліктің ең жоғары деңгейі Түркістан облысында (9%) тіркелді. Жоғары көрсеткіштер Маңғыстау облысында (8,2%) және Абай ауданында (7,9%) да байқалды.

Кедей халықтың ең төменгі үлесі Астанада тұрады – 2,7%. Алматыда үшінші тоқсанда кедейлік деңгейі 5%, ал Шымкентте 6,6% болды.

Фото: pixabay.com.

2025 жылы елімізде өмір сүру деңгейі әртүрлі қалыптасты

google.com сайты ұсынған дерекке сүйенетін болсақ, жалпы алғанда 2025 жылы Қазақстандағы өмір сүру деңгейі әртүрлі қалыптасқан. Олай дейтін себебіміз, бір жағынан, ЖІӨ өсуі және өмір сүру сапасының халықаралық деңгейде мойындалуы байқалады, бірақ екінші жағынан, халықтың нақты табысы баяу өсуде (2025 жылы 1%-дан аз), 1 миллионнан астам адам кедейлік шегінен төмен өмір сүреді (халықтың шамамен 5,1-5,3%), және шамамен 38 000 адам тіпті негізгі азық-түлік себетін сатып ала алмайды, бұл сатып алу қабілеті мен өмір сүру деңгейінде, әсіресе инфляция жағдайында күрделі мәселелерді көрсетеді.

Егер кедейлікті нақты тұтыну шығындары арқылы,  табыстың азық-түлікке жұмсалатын үлесі (Енгель заңы) және  орташа табыстың 50–60%-ы деңгейінде есептесек, онда кедейлік деңгейі кемінде 10–12%, яғни ресми көрсеткіштен екі есе жоғары болар еді. Бүгінде көптеген отбасы күнкөріс минимумынан жоғары табыс тапса да жинақ жасай алмайды, баға өсімі тым жоғары, деп атап өтті сарапшы.

 2025 жылғы кедейлік және табыс көрсеткіштері

Кедейлік деңгейі: 2025 жылдың үшінші тоқсанында халықтың 5,3%-ы кедейлік шегінен төмен өмір сүрді, бұл 1 миллионнан астам адамды құрайды.

Шектен тыс кедейлік: Шамамен 38 000 қазақстандық (халықтың 0,1%-ы) негізгі азық-түлік себетін сатып ала алмайды.

Орташа табыс: 2025 жылы орташа тұтыну шығындары айына шамамен 110 000 теңгені құрады, бірақ миллионнан астам адам тапқанынан екі есе көп жұмсайды.

Күнкөріс минимумы: 2025 жылдың бірінші тоқсанында күнкөріс минимумы 52 500 теңгені құрады.

Нақты табыстың өсуі: ЖІӨ-нің 6%-дан астам өсуіне қарамастан, нақты табыс 2025 жылы тек 0,8%-ға өсті.

Себептері мен үрдістері

Инфляция: Тауарлар мен қызметтердің бағасының өсуі тұтынушылардың сатып алу қабілетін төмендетіп жатыр.

Жаңа есептеу әдістемесі: 2025 жылдан бастап кедейлік шегі орташа табыстың 35%-ы ретінде есептеледі, бұл кедейліктің анықтамасын қайта қарауға және кеңейтуге әкеледі.

Теңсіздік: Алматы және Шымкент сияқты ірі қалаларда кедейлер саны артып келеді, ал төмен табысты отбасылардың айтарлықтай бөлігі көп балалы отбасыларда тұрады.

Сыртқы факторларға тәуелділік: Қазақстанның экономикалық моделі шикізатқа тәуелділікке осал болып қала береді, бұл халықтың табысына әсер етеді.

Өмір сапасының көрсеткіштері

ҰСБ-ның 2024 жылдың наурыз айында жүргізген «Өмір сапасы» сауалнамасына сәйкес, респонденттердің 43,8%-ы өз өміріне қанағаттанған, бұл көрсеткіш ауылдық жерлерде (55,3%) жоғары, ал қалалық жерлерде бұл көрсеткіш 38,5%-ды құрайды. Ерлер өз өміріне әйелдерге (41,1%) қарағанда көбірек қанағаттанған (47,9%).

Респонденттердің 49,5%-ы денсаулығына қанағаттанған, ал 48%-ы ішінара қанағаттанған. Олардың қаржылық жағдайына қанағаттануы биыл өткен жылмен салыстырғанда 0,8 пайыздық пунктке өсіп, 34,8%-ға жетті.

Қаржылық қамтамасыз етілу деңгейі (табыс) бойынша респонденттердің 74,2%-ы өздерін орташа қаржылық жағдайда деп санайды.

Сауалнама нәтижелері бойынша респонденттердің 25%-ы тұрғын үйді өз бетінше сатып ала алатынын, 39,6%-ы ішінара, ал респонденттердің 24,5%-ы тұрғын үй сатып алуда (тұрмыс жағдайларын жақсартуда) үкіметтің қолдауына қанағаттанатынын білдірді.

Респонденттердің жартысынан көбі (65,1%) туыстарының немесе достарының моральдық қолдауына сенімді екенін білдірді, қажет болған жағдайда ауыл тұрғындары қала тұрғындарына қарағанда моральдық қолдау алуы ықтимал (сәйкесінше 69,3% және 62,9%).

Респонденттердің 42,4%-ы болашағына сеніммен қараса, 33,8%-ы болашақ өмірінің жақсаратынына үмітіт артқан, ал тек 0,9%-ы өмірінің нашарлайтынын болжаған. 

Қорытынды: Халықтың жағдайы төмендеп барады деген тұжырым орынды, себебі халықтың айтарлықтай бөлігі макроэкономикалық өсу көрсеткіштеріне қарамастан күнкөріс қамымен күресіп жүр. Миллионнан астам адам кедейлікте өмір сүреді, ал көпшілігі үшін негізгі азық-түлік сатып алудың өзі қиындап барады, бұл елдегі кейбір күрделі әлеуметтік қиындықтардың бар екенін көрсетеді.