Дана  халқымыз: «Көрші ақысы – Тәңір ақысы», «Алыстағы ағайыннан, жақындағы көршің артық» деп көршісін туыстарынан да жақын тартып, көрші ақысына­қатты мән берген.

Өмірімізде белгілі бір қуанышты жағдай болса да, қайғылы жағдай бола қалса да туыстарымыздан бұрын осы көршімізбен бөлісеміз, қолдау аламыз. Көпшіліктің күшін талап ететін жұмыс-шаруа болса да жақындарыңнан бұрын келіп көмектесетін осы көршілер. Ағайыннан да жақын осындай түсінігі мол көршілердің болуы да – үлкен нығмет. Ата-бабаларымыз да осыны терең ұғып: «Итің жақсы болса – ырысың, көршің жақсы болса – тынысың» деп даналықпен мақал айтқан. Осындай көршілерді сыйлап, ауызбіршілікте өмір сүру – әр мұсылманның міндеті. Ауырғанда хәлін сұрай барып, шаруаларына көмектесіп, көрші жоқта мал-жанына бас-көз болып, азын-аулақ ас-ауқатпен  бөлісіп, көршінің  көңілін  аулай  білген  қазақ.

Қалада тұратындардың бәрі емес, бірақ дені көршілерінің  аты-жөнін білмейді, тіпті танымайды. Өйткені бозала таңнан қас қарайғанға дейін жұрттың бәрі жұмыста.

Құдайы көршісінің есімін білмек тұрмақ, қарбалас тіршіліктің қамымен көпшілік кейде тіпті отбасы тәрбиесіне, балаларына көңіл бөлуге уақыт таппай жататынын айтып, мұң шағады. Сондықтан мұнда көршілерін танымау, араласпау, амандық-саулық сұраспау, қасынан ұстарадай лыпып өте шығу... т.с.с. әрекеттер дағдылы жайт болып қалғалы қашан. Қалалық көршілер тұрмақ бүгінде аңқылдаған ауыл адамдарының өзі іргесін қалың дуалмен қоршап, бірінің үйіне бірі кіріп-шығудан қалып барады. Алайда жүректегі мейірім оты азайып, адамдардың бір-біріне жақсылық жасауы, қолұшын созуы, сыйластығы қасқалдақтық қанындай таптырмас құндылыққа айналған қоғамда қатыгездік пен түрлі қауіп-қатерден сақтанбай болмайтынын біле тұра, есігіне құлып салуды білмеген баяғы ата-бабаларымыздың заманын көксеп, оларды сынап-мінеу, сөгу дұрыс бола қоймас, сірә.

Мұндайда түйсікке рухани дәнді қазақы тәмсілден іздесек, Лұқман хакімнің тәрбиесіне байланысты көне көз қариялардан естіген мынадай ғибратты қағида ойыңа оралады. Ғұламаның бір шаһарда екі үйі болыпты дейді. Бірі зәулім, іші хан сарайымен бара-бар үлкен де, екіншісі ешкімнің назарын аудара қоймайтын жатаған әрі кепедей тым тар болыпты. Бірде Лұқман хакім осы үйлерін сатып басқа жаққа көшуге жиналады. Ол үшін әуелі үйін сатуға тура келеді. Қазіргі күннің өлшеміне салсақ, үлкенін қымбатқа, жұпыны үйін арзан бағаға сататыны белгілі ғой. Бірақ олай емес, керісінше кең сарайлы үй арзанға, ал лашығы қымбатқа бағаланады. Сонда сатып алушы хакімнің мұнысына түсінбей, бұлай етуінің жай-жапсарын сұрайды. Лұқман хакім мына үйімнің өте тар лашық екені рас, бірақ қасымдағы көршім жақсы адам еді. Ал бұл Алла тағаланың бұйрығымен ғана нәсіп ететін бақыт, дүниені шыр айналсаң да ондай жандарды таппайсың. Сондықтан мен үйдің құнынан жайсаң көршімді жоғары бағаладым, депті.

Бүгінде ел арасында кең тарап кеткен «Қоныс сайламас бұрын көршіңді сайла», «Үй алма, көрші ал» деген мәтелдер кейінгі ұрпаққа содан мұра болып қалса керек. Тек қазақта ғана емес, көрші туралы жер бетіндегі бүкіл халықта қадау-қадау қағидалар сақталған. Аварларда «Анасы мақтағанды алма, көршісі сыйлағанды қарма», орыста «Көршіңмен тату-тәтті бол, бірақ үйіңнің қақпасы болсын», еврейлерде «Үй сатып алмас бұрын, алдымен, көршіңнің кім екенін біл», парсы халқында: «Көктемде ерінбеген адам қыста көршісінен арпа сұрап алақан жаймайды», жапондарда: «Көршінің піскен күріші әппақ көрінер», моңғолдарда: «Көршіңнен іздемес бұрын сандығыңның түбіне үңіл»... т.с.с. мақал-мәтелдер өте көп кездеседі. Және бұлардың түп-төркінінің тамырлас, етене жақын болып келетіндігі қандай ғажап. Өйткені қай халық болсын, ұлт болсын ежелден көрші деген ұғымға айрықша мән беріп, қастерлеген, қадірлі қонағындай құрмет тұтқан. Қуанышы мен қайғы-мұңын алдымен ағайын-бауырдай араласып-құраласып кеткен жақын көршісімен бөлісу әр адамның күнделікті тұрмыс-тіршілігінің өзегі десек, көршіңді Құдайыңдай сыйлау сезімі әркімнің өмірден көрген-түйгеніне, ата-анасынан алған отбасылық тәрбиесіне байланысты көрініс табатыны тағы аян.

Қазақ әдетте «Құдай қосқан көршім» деп қоңсыны ақ тілеуіне, ниеті пен пейіліне қарай қабылдайды. Басқа іс түскенде, қысылтаяңда, алдымен айналайын, көршің жетіп келеді көмекке. Арайланып атқан әр таңды амандықпен бірге қарсы алатын да, батар күнді ұясына бірге қондыратын да – тіршілігіңнің жалғыз куәгері, яғни көршің. Дейсің, әрине. Содан да «Жақынның жаманын мақтама, көршіңнің ала жібін аттама», «Отты үрлей берсең, өшіресің, көршіні күндей берсең, көшіресің», «Туыс – атадан, көрші – Алладан»... дейді қазекем. Көрші туралы мақал-мәтелге қазақтан бай халық жоқ-ау, сірә. Көбіміз ауылда туып-өскендіктен мұндай құнды ойлардың қандай мән-мағынаға ие екенін өте жақсы түсінеміз. Әңгімеміздің басында айтып өткеніміздей, қазір көрші туралы ұғым заманмен бірге жаңғырып, сыртқы түр-сипатына дейін өзгеріске ұшырағаны мәлім. Сөйтсе де «көршілердің былай істегені дұрыс, ал мынауы қате» деп сыртынан сыпыра сықпыртып сыни пікір айту қиын. Шіркін, әр күніңді уайым-қайғысыз, жақсы көңіл күймен өткізгенге не жетсін! Мұны не үшін айтып отырмыз? Өйткені бетпе-бет кездесе қалған сәтте қараптан-қарап бүйеше жиырылғыш, ұрынарға қара таппайтын дау-дамайшыл көршің болғаннан асқан адамға қорлық жоқ-ау дейсің кейде. Көршілер көрінбейді. Бірінің үйіне бірі бас сұқпайды. Араласпайды. Сәлемдеспейді. Деген сөздің бәрі мынадай сұмдықтың жанында түймедей нүкте ғана болып кішірейіп қала береді екен. Ауызбірлікке, ынтымаққа құрылған қарапайым қалыбымыздан өткеннің өнеге өрнектері өшіп, көмескі тартуына, халқымыздың қанына сіңген байырғы дәстүрлерден көз жаза бастауымызға кінәлі адам ба, заман ба?